Οι περισσότεροι θα έχει τύχει να ακούσετε ότι οι γάτες μεταδίδουν στον άνθρωπο ένα σοβαρό νόσημα, το οποίο είναι ιδιαιτέρως επικίνδυνο για τις εγκύους γυναίκες λόγω αυξημένης πιθανότητας πρόκλησης αποβολών ή γέννησης παιδιών με αναπηρίες. Συνεπώς, θα έχετε ακούσει ότι πρέπει να προσέχουμε κατά την επαφή με τα ζώα αυτά ή ακόμα και να τα αποφεύγουμε ώστε να μη μολυνθούμε με την προαναφερθείσα «αρρώστια» που ονομάζεται Τοξοπλάσμωση.
Ισχύει, όμως, πραγματικά κάτι τέτοιο; Είναι τα αγαπημένα μας ζωάκια ικανά να μας μολύνουν με κάτι τόσο επικίνδυνο ή οι παραπάνω κατηγορίες είναι υπερβολικές; Με ποιό τρόπο μπορεί να γίνει η εν λόγω μόλυνση; Επίσης, το νόσημα αυτό σχετίζεται μόνο με τις γάτες ή μπορεί και άλλα ζώα να μολυνθούν; Σε όλα τα παραπάνω ερωτήματα θα δοθούν απαντήσεις στη συνέχεια.
Πρώτα απ’ όλα, θα μιλήσουμε λίγο για το ίδιο το νόσημα, την Τοξοπλάσμωση, η οποία προκαλείται από τον ομώνυμο μικροοργανισμό (τοξόπλασμα). Το τοξόπλασμα είναι ένα παράσιτο της οικογένειας των πρωτόζωων και το πλήρες όνομά του είναι Toxoplasma gondii. Όπως όλα τα παράσιτα, το τοξόπλασμα χρειάζεται ένα ζωικό οργανισμό για να ζήσει καθώς και να εξελιχθεί, τον λεγόμενο ξενιστή. Το ρόλο του ξενιστή μπορούν να αναλάβουν πάνω από 200 είδη θηλαστικών και πτηνών, όπως το κοτόπουλο, η αγελάδα, το πρόβατο, το ποντίκι, η γάτα αλλά και ο άνθρωπος. Από αυτά όμως μόνο η γάτα (καθώς και όλα τα είδη που ανήκουν στην κατηγορία των αιλουροειδών) μπορούν να αποτελέσουν τους τελικούς ξενιστές του παρασίτου, ενώ τα υπόλοιπα είδη αποτελούν τους ενδιάμεσους ξενιστές.
Πώς μεταδίδεται όμως το τοξόπλασμα; Το παράσιτο στους τελικούς ξενιστές του, και πιο συγκεκριμένα στο τοίχωμα του εντέρου τους, μπορεί και πολλαπλασιάζεται με τρόπο παρόμοιο της «κλασικής» γονιμοποίησης των ανώτερων οργανισμών. Ο πολλαπλασιασμός αυτός έχει ως αποτέλεσμα το σχηματισμό των Άωρων Ωοκύστεων οι οποίες διασκορπίζονται από το έντερο στο έδαφος μέσω των κοπράνων του ζώου. Aυτές οι άωρες κύστεις αρχικά δεν είναι μολύνουσες, δηλαδή δεν είναι ικανές να μεταδώσουν το παράσιτο. Προκειμένου να μετατραπούν σε μολύνουσες, χρειάζεται να παραμείνουν 2 ως 4 ημέρες στο περιβάλλον, οπότε και μεταπίπτουν σε Ώριμες Ωοκύστεις. Το πόσο σύντομα μετά τη μόλυνση της γάτας απεκκρίνονται οι άωρες ωοκύστεις εξαρτάται από τον τρόπο μόλυνσης της· εάν μολύνθηκε με την κατανάλωση μολυσμένου ζώου (π.χ. από ωμό κρέας ποντικού) αρχίζει να αποβάλλει 3-9 μέρες μετά την κατανάλωση, ενώ εάν μολύνθηκε καταπίνοντας ώριμες ωοκύστεις (π.χ. από τροφή που τη μόλυναν έντομα), τότε αρχίζει να αποβάλλει 20-36 μέρες μετά.
Η διάρκεια αποβολής του παρασίτου κυμαίνεται από 1 έως 15 ημέρες στη περίπτωση που το ζώο μολύνεται για πρώτη φορά στη ζωή του, ενώ αν μολυνθεί δεύτερη φορά τότε αυτή κυμαίνεται από 1 έως 5 ημέρες. Από εκεί και πέρα, η γάτα ΔΕΝ αποβάλλει με τα κόπρανά της ΠΟΤΕ ξανά το παράσιτο, όσες φορές και εάν τύχει να επαναμολυνθεί. Επομένως, σε ολόκληρη τη ζωή της μία γάτα μπορεί να αποβάλει άωρες ωοκύστεις του Toxoplasma gondii για 2 εώς 20 ημέρες!
Οι ενδιάμεσοι ξενιστές στην κατηγορία των οποίων ανήκει και ο άνθρωπος, μπορεί να μολυνθούν είτε καταναλώνοντας τροφές που έχουν μολυνθεί, όπως ωμά λαχανικά, φρούτα, πίνοντας μολυσμένο νερό είτε ερχόμενοι σε επαφή με μολυσμένα αντικείμενα, αλλά και καταναλώνοντας ωμό κρέας και σπλάχνα άλλων ζώων που είχαν ήδη μολυνθεί. Έρευνες δείχνουν ότι ο πιο συνηθισμένος τρόπος μόλυνσης του ανθρώπου είναι η δοκιμή του ωμού κιμά κατά την ετοιμασία του φαγητού. Όταν η μόλυνση πραγματοποιηθεί, ακολουθεί η απελευθέρωση των μεροζωιδίων (μορφής τοξοπλάσματος) στο έντερο μέσω του οποίου εισέρχονται στην αιματική κυκλοφορία (φάση παρασιταιμίας). Η παρασιταιμία διαρκεί έως 8 μήνες και καταλήγει στο σχηματισμό Κύστεων στους μύες, στο κεντρικό νευρικό σύστημα, στα μάτια, στη μήτρα κ.ά. όπου επιζεί καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ξενιστή. Μέσω της αιματικής κυκλοφορίας είναι και ο τρόπος με τον οποίο προσβάλλονται τα έμβρυα εγκύων θηλυκών ενώ η μετάδοση του παράσιτου από τις μητέρες στα μικρά τους είναι επίσης δυνατή μέσω του γάλακτος.
Μένοντας στους ιστούς των ενδιάμεσων ξενιστών το Τοξόπλασμα μπορεί να μολύνει άλλους σαρκοφάγους ενδιάμεσους και φυσικά και τους τελικούς ξενιστές.
Έχοντας πλέον στο μυαλό μας τον κύκλο ζωής του παρασίτου και τους τρόπους μετάδοσής του, είναι φανερό ότι ο ρόλος της γάτας
στην άμεση μετάδοση της τοξοπλάσμωσης στον άνθρωπο είναι περιορισμένος εφόσον τηρούνται οι βασικοί κανόνες υγιεινής. Απομακρύνοντας καθημερινά τα κόπρανα της γάτας από την άμμο της φορώντας προστατευτικά γάντια και πλένοντας τα χέρια μετά την εργασία αυτή, ο κίνδυνος να εκτεθεί κανείς στις ώριμες ωοκύστεις εξαλείφεται. Αν επιπρόσθετα δεν δίνουμε στις γάτες μας ωμό κρέας ο κίνδυνος να μολυνθούν μηδενίζεται. Επομένως βλέπουμε ότι άδικα αιωρείται αυτή η θεωρία του κινδύνου τοξοπλάσματος από τις γάτες.
Εάν θέλουμε να προστατευτούμε ουσιαστικά από το Τοξόπλασμα, τότε τρώμε καλά ψημένο ή προηγουμένως κατεψυγμένο κρέας (οι κύστεις καταστρέφονται στους +66 ᴼC ή στους -20ᴼC για 3 μέρες) και ποτέ ωμό, πλένουμε καλά τα φρούτα και τα λαχανικά που τρώγονται ωμά, πλένουμε καλά τα χέρια και τα αντικείμενα που χρησιμοποιήθηκαν κατά το χειρισμό του ωμού κρέατος, πίνουμε βρασμένο ή παστεριωμένο γάλα και σίγουρα δε διώχνουμε τις γάτες μας από το σπίτι. Εξάλλου με μια απλή εξέταση αίματος μπορούμε να δούμε αν η γάτα μας είναι φορέας ή νοσεί από τοξόπλασμα και να το χειριστούμε ώστε να απαλλαχθεί.